Maaike Bergstra

Na haar studie Docent Drama (ArtEZ) studeerde Maaike Bergstra (°1982) af aan de opleiding Writing for Performance (aan de HKU). Tijdens haar studie en na haar afstuderen schrijft zij verschillende theaterteksten voor jongeren en monologen voor theatercollectief Het Vijfde Bedrijf. In 2007 wordt haar eenakter Isa uitgekozen door het Platform Onafhankelijke Theaterauteurs. Isa vertelt het verhaal van een vermist meisje dat gezocht wordt door twee geliefden. De rechercheur die haar moet opsporen, ondervraagt zowel de man als de vrouw, maar hun verhalen verschillen nogal van elkaar. De eerste geliefde heeft hele andere herinneringen aan het meisje dan de tweede geliefde. Allebei proberen ze een beeld van haar te scheppen, maar dit wordt nooit een geheel. Het verhoor door de rechercheur wordt afgewisseld met het verhaal van Isa zelf, die zich op een hotelkamer bevindt, in een niemandsland.

mijn schoenen staan onder het bed
die schoenen maken deze kamer nu mijn kamer
er hangt niets aan de muur
niemand heeft hier zijn sporen achtergelaten
wat in deze kamer wordt vergeten neemt de schoonmaakster mee
wat hier gebeurt wordt niet onthouden
en er is hier niets wat me ergens aan doet denken

Met deze eerste eenakter stelt Maaike Bergstra een thematiek centraal, die in verschillende gedaanten steeds weer zal terugkeren in haar werk. Haar stukken worden veelal bevolkt door personages die ontheemd zijn, het gevoel hebben er niet bij te horen en die moeilijk kunnen aarden. Ze hebben het gevoel te moeten voldoen aan het beeld dat anderen van hen hebben gecreëerd. We zien hoe zij worstelen om aan deze beoordelende blik van de ander te ontkomen en steeds weer zoeken naar wie ze echt zijn. In de stukken die Bergstra na Isa schrijft zien we die worsteling regelmatig terugkeren en zij plaatst haar stukken ook steeds vaker in een actuele maatschappelijke context. Samen met regisseur Raymi Sambo maakt zij bij Theatergroep ZEP in 2015 het stuk Onontdekt, waarvoor zij de tekst schrijft. Onontdekt gaat over de uitzichtloze situatie van ongedocumenteerde vluchtelingen. Bergstra sprak hiervoor met de bewoners van de Vluchtgarage, een parkeergarage in Amsterdam-Zuidoost die destijds gekraakt was door tientallen uitgeprocedeerde asielzoekers. Onontdekt toont de dromen en verlangens van deze mensen, die noodgedwongen onzichtbaar leven, maar net als ieder ander gezien willen worden.

Twee jaar later schrijft zij de tekst voor de voorstelling F*ck the police, wederom in de regie van Raymi Sambo. Ook hierin stelt ze prangende maatschappelijke kwesties aan de kaak. In F*ck the police vertellen zes Nederlanders met verschillende achtergronden over hun leven in de grote stad en de rol van de politie daarin. Waarom wordt de een door de politie aangehouden en de ander niet? Bergstra verricht wederom uitgebreid research, ze speekt met politieagenten om zo tot een toneeltekst te komen waarin verschillende kanten belicht worden; enerzijds de jongeren die te maken krijgen met vooroordelen, anderzijds de dilemma’s van individuele politiemensen. Bergstra verpersoonlijkt deze twee werelden door twee broers de spil te laten zijn van het verhaal, Darryl werkt bij de politie en Dante, zijn broer, is leider van de activisten. In een steeds verder uit de hand lopende situatie rond de komst van een extreemrechtse politicus komen de broers lijnrecht tegenover elkaar te staan, met een uiteindelijke fatale afloop voor Dante.

In de voorstelling Uit diep blauw, geschreven door Bergstra en geregisseerd door Daria Bukvić, gaat het ook over identiteit en de blik van de ander die daarvan op invloed is. De voorstelling toont hoe de personages zich aan die blik proberen te ontworstelen en zichzelf moeten herdefiniëren. Eva is een jonge ontwerpster die leeft in luxe, samen met haar oudere vriend Robbert. Eva geniet van de weelde, het kopen van kleding, het drinken van dure champagne. Maar dan verschijnt plotseling Sharif, haar pleegbroer en eerste vriendje, na jaren van afwezigheid. Hij herinnert haar aan een tijd waarin ze allebei als idealisten de wereld wilden veranderen, zij als Robin, hij als Hood, ze vormden een onafscheidelijk paar. Voor Sharif was Eva degene bij wie hij kon zijn wie hij was, te midden van al die hulpverleners die steeds weer van hem verwachtten dat hij zich zou aanpassen. Het bezoek van Sharif, zijn terugblik op de Eva van vroeger, zorgt ervoor dat Eva zichzelf opnieuw onder de loep moet nemen. En het maakt ook dat zij haar vriend Robbert anders gaat zien.

Jij neemt de ruimte die je krijgt. En je krijgt die ruimte omdat je die neemt. Wie kan daar tegen op? Je voelt je er niet eens slecht over. Het past in het beeld dat je van jezelf hebt. Dat ik van jou heb. En dat anderen zich aan jou aanpassen, past ook in dat beeld. Maar het is maar een beeld, een manier van denken. Dat ik een lief meisje ben is ook maar een manier van denken. Ik vond dat wel een comfortabel beeld misschien. Maar het rot hierbinnen, en het gist ook.

Door de confrontatie met haar verleden wordt Eva gedwongen om uit te vinden wie ze echt is, is ze de idealistische Eva van toen, of overwint het opportunisme van nu? Net zoals in haar eerdere stukken laat Bergstra in Uit diep blauw zien hoe mensen in hun zoektocht naar hun identiteit verlangen om uit het hokje te stappen, waar ze doorgaans door de omgeving zijn ingestopt. Maar tegelijkertijd is er ook steeds weer die behoefte om zich met de ander te verenigen en samen te strijden voor een gezamenlijk doel. Ooit was Sharif ervan overtuigd dat hij samen met Eva de wereld zou gaan redden, waarin ze samen een hoger doel dienden. “Daar geloven we toch juist in: dat mensen niet voor zichzelf leven?” zegt hij tegen haar.

In het project Droom komt dit verlangen om de ander te leren kennen ook tot uiting. In deze muzikale locatievoorstelling gaan bezoekers op een rijdende tribune op reis door een wijk in Amsterdam Nieuw-West, langs de dromen en verlangens van buurtbewoners, veelal met een buitenlandse achtergrond. Om de verhalen van de bewoners op te tekenen, trekt Bergstra de wijk in. Ze ontdekt dat er zeker verschillen zijn in waar mensen naar verlangen, toch ziet ze ook een belangrijke overeenkomst in de dromen van de buurtbewoners. “Iedereen wil graag contact met elkaar. Allemaal dromen ze dat de wereld een stukje beter wordt.” vertelt zij in een interview in het Parool.

Het vraagstuk rond identiteit verbindt Bergstra in bijna al haar teksten met de multiculturele samenleving en ze haakt hiermee in op het actuele debat over identiteit en kleur. In haar stuk True Colors komt deze thematiek het meest expliciet tot uiting. Dramaturg Tjeerd Posthuma zegt over True Colors: “Maaike Bergstra creëerde een tekst over white privilege en hoe abject iemand mag zijn, als het voor een goede zaak is. In het stuk lopen heden en verleden in hallucinante scènes in elkaar over, om te laten zien dat de geschiedenis altijd doorwerkt en oude rolpatronen niet ver weg zijn.” Bergstra baseert True Colors op het verhaal van Rachel Dolezal, een witte vrouw uit Montana, die door haar uiterlijk aan te passen jarenlang door het leven gaat als Afrikaans-Amerikaanse. Ze wordt woordvoeder van de lokale afdeling van burgerrechtenbeweging NAACP (National Association for the Advancement of Colored People). Als een journalist in haar verleden duikt, komt hij erachter dat zij als witte vrouw geboren is en Dolezal wordt vervolgens beschuldigd van het toe-eigenen van andermans cultuur. True Colors begint met hoofdfiguur Anneke die de huid van haar gezicht en handen donker schminkt en haar haren krult. Voor haar vriend Bertus is zij een donkere vrouw, hij weet aanvankelijk niet dat zij eigenlijk wit is. Anneke wordt door haar donkere pleegbroer Johan herkent, als zij een interview geeft op televisie, hij gaat vervolgens verhaal halen bij haar.

Het stuk legt feilloos alle misverstanden en ingewikkelde kwesties bloot die in het debat over kleur en identiteit de boventoon voeren. Het laat zien dat de problematiek nog veel complexer is dan op het eerste oog lijkt. Waar Anneke denkt dat zij strijdt voor de goede zaak met haar bedrijf True Colors, wijst haar pleegbroer haar erop dat ze hoe dan ook van elkaar verschillen, hij wil dat zij dat verschil erkent, in plaats van het te slechten.

JOHAN Als je zo verantwoordelijk bent, erken dan de rol die je hebt
ANNEKE Ik herken me niet in de rol die jij me geeft
JOHAN Papa begreep in elk geval dat wij in twee verschillende straten woonden
ANNEKE Maar dat deed mij juist zo’n pijn
JOHAN Jij hebt jouw geschiedenis en ik heb die van mij

Bergstra belicht de kwesties van verschillende kanten, de tekst wordt daardoor gelaagd en nergens moralistisch, voorop staat dat zij met deze tekst toont dat het verleden niet langer genegeerd kan worden.

JOHAN Sankofa
BERTUS Dit geef ik aan Anneke?
JOHAN Het is een vogel die vooruit vliegt maar achterom kijkt
BERTUS Dat is een goede manier om tegen een raam te vliegen
Dat gebeurt hier elke week wel een keer
JOHAN De vogel draagt een kostbaar ei
Om de toekomst goed op te bouwen moet je het verleden begrijpen
Dat betekent de Sankofa

DOWNLOAD TEKSTFRAGMENT UIT ‘TRUE COLORS’

CONTACT
maaikebergstra@gmail.com

Geschreven door Manon Wittebol

Manon Wittebol (1975) studeerde Theaterwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en de Humboldt Universität in Berlijn. In 2007 werd zij zzp’er en werkte zij als tekstschrijver en fondsenwerver voor diverse gezelschappen, o.a. voor MaxTak, Kim van Zeben Theaterproducties, Groots en Meespelend, De Nieuw Amsterdam, Tg SPACE en plan d – / andreas denk. Als dramaturg was zij betrokken bij o.a. Eendje (Kim van Zeben Theaterproducties) en bij De hond die licht gaf, Het Best Bewaarde Geluid ter Wereld en Het Groene Meisje (MaxTak).

BIBLIOGRAFIE

• Chillen (2004)
• Klik (2004)
• Een kort verhaal over de liefde dat steeds langer en ingewikkelder wordt (2005)
• Maslow (2005) – in samenwerking met Joram Torny en Rick Steggerda
• Wat gebeurd is is gebeurd (2006)
• Als ik jou niet had (2006)
• Man aan de bar (2006)
• De engel, de straat en het geluk (2006)
• Even a stopped clock reads the time twice a day (2007) – in samenwerking met Joram Torny en Rick Steggerda
• Isa (2007)
• Beste mensen (2007)
• Geen ID (2007)
• Woestijn (2007)
• Anderlandje (2007) – in samenwerking met Jiske Gunkel
• Video (2008)
• In gesprek (2008)
• De warmste nacht van het jaar (2008)
• Keten (2009)
• Hemel/Hel (2010) – in samenwerking met Maarten Bakker, Melissa Prins, Rick Steggerda en Rob de Graaf
• HUID! (2010) – bewerking van Famía van Anita de Rover
• Ik kan alles en meer (2010)
• o.a. Cassandra (2010)
• Dancing in the dark (2013)
• Toast op de verachtelijke vrouw (2013)
• Toast op de verachtelijke man (2013)
• Onontdekt (2015)
• Uit diep blauw (2015)
• Droom (2016)
• Twee kamers en een keukentje (2016)
• F*ck the Police (2017)
• Een stel mannenpinguins (2017)
• True Colors (2017)
• Zoek (2019)